آیه 115 سوره آل عمران

وَ ما يَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَلَنْ يُكْفَرُوهُ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِالْمُتَّقِينَ (115)

وَ ما يَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ: و آنچه بجا مى‌آوريد از كار نيكو، فَلَنْ يُكْفَرُوهُ‌: پس هرگز ستر گرديده نشود از منعم حقيقى، يعنى نقصانى به ثواب اعمال شما نخواهد رسيد و ضايع نگردد.

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 219

نكته: تسميه نقص ثواب و تضييع آن به كفران، از قبيل تسميه شكر است به ثواب در آيه: وَ كانَ سَعْيُكُمْ مَشْكُوراً، چه شكر در اصل اعتراف است به نعمت، و كفران ستر نعمت است از منعم عليه به تضييع حق آن. پس بدين مناسبت، شكر استعاره شده براى ثواب، و كفران بر نقص آن. به قرائت ابو عمرو و ابن عامر، در هر دو كلمه به «ياء» خوانده‌اند، يعنى هر چه مى‌كنند امت قائمه از خيراتى كه در آن مسارعت كنند، عمل ايشان ضايع نخواهد شد. وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِالْمُتَّقِينَ‌: و خداى تعالى دانا است به احوال پرهيزكاران.

تبصره: آيه شريفه بشارت است اهل تقوى را، و اشعار به آنكه تقوا مبدء خير و حسن عمل است و رستگاران در پيشگاه الهى پرهيزكارانند، چنانچه فرمايد: إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ‌. «1» و حضرت امير المؤمنين عليه السّلام در نهج البلاغه فرمايد:

اوصيكم عباد اللّه بتقوى اللّه فانّها حقّ اللّه عليكم و الموجبة على اللّه حقّكم و ان تستعينوا عليها باللّه و تستعينوا بها على اللّه فانّ التّقوى فى اليوم الحرز و الجنّة و فى غد الطّريق الى الجنّة (الخ). «2» وصيت و امر مى‌كنم شما را اى بندگان خدا به پرهيزكارى و ترس از خدا، كه آن اقدام به اوامر و اجتناب از نواهى است.

پس بدرستى كه تقوا حق خداست بر شما، و تقوا لازم گرداند بر خدا حق شما را، و اينكه استعانت جوئيد بر تقوا از خدا، و امداد خواهيد به سبب تقوا به رسيدن به ثواب خدا و دفع عقاب و عذاب. پس بتحقيق تقوا در اين دنيا پناه و سپرى باشد از فتنه و شرور، و در فرداى قيامت راهى است به سوى بهشت.

وَ ما يَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَلَنْ يُكْفَرُوهُ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِالْمُتَّقِينَ (115)

ترجمه‌

و آنچه را بجا ميآورند از خير پس ناسپاسى نميشود از آن و خداوند دانا است بپرهيزكاران..

تفسير

هر كار خوب كم باشد يا زياد كه از آنها سر بزند جزايش بهمان اندازه يا زيادتر بآنها خواهد رسيد چون گاهى از ترك جزا بكفران تعبير مى‌كنند چنانچه از اعطاء ثواب بشكر احيانا تعبير ميشود و بنظر حقير نكته تعبير آنستكه خداوند ميخواهد بفرمايد آنها مستحق ثواب ميشوند و اگر خداوند بخواهد اجر ندهد كفران است نه ترك تفضل تا موجب مزيد اطمينان آنها بثواب آخرت شود و خداوند عالم بضمائر و جزئيات افعال عباد است هيچ ذره از نظر خداوند محو نميشود و پاداش آنرا در دنيا و آخرت خواهد داد و مبدأ خير و حسن عمل تقوى و پرهيزكارى است و منتهاى فوز و فلاح هم موقوف باين صفت است و در علل از حضرت صادق (ع) روايت نموده كه مؤمن مكفر است زيرا كه اعمال خيريه او بآسمان ميرود و بين مردم منتشر نميشود و كافر مشكور است براى آنكه كار خوب او منتشر در بين مردم ميشود و بآسمان نميرود.

جلد 1 صفحه 483

وَ ما يَفعَلُوا مِن‌ خَيرٍ فَلَن‌ يُكفَرُوه‌ُ وَ اللّه‌ُ عَلِيم‌ٌ بِالمُتَّقِين‌َ (115)

و آنچه‌ ميكنند ‌از‌ كارهاي‌ خير ‌پس‌ بدانند ‌که‌ هرگز ممنوع‌ نميشوند ‌از‌ جزاء ‌آن‌ و خداوند عالم‌ ‌است‌ بكساني‌ ‌که‌ ‌با‌ تقوي‌ هستند.

وَ ما يَفعَلُوا مِن‌ خَيرٍ بشارتيست‌ ‌که‌ خداوند بمسلمين‌ ‌از‌ اهل‌ كتاب‌ ‌که‌ ‌در‌ آيات‌ قبل‌ توصيف‌ فرموده‌ ميدهد ‌که‌ آنچه‌ ‌از‌ كارهاي‌ خير ‌از‌ ‌شما‌ سرزند هرگز جزاي‌ ‌آن‌ ‌از‌ ‌بين‌ نميرود چه‌ امور اعتقاديه‌ ‌باشد‌ چه‌ اخلاقيه‌ و چه‌ اعمال‌ صالحه‌ و ‌اينکه‌ و ‌لو‌ ‌در‌ مورد ‌آنها‌ ‌است‌ لكن‌ مناط يكيست‌ و دليل‌ ‌بر‌ نفي‌ احباط ‌است‌ چنانچه‌ مفاد بسياري‌ ‌از‌ آيات‌ ‌است‌ ‌که‌ مكرر تذكّر داده‌ايم‌ فَلَن‌ يُكفَرُوه‌ُ كفر ‌در‌ اينجا بمعني‌ ستر ‌است‌ ‌از‌ كفران‌ نعمت‌ و ‌اينکه‌ يك‌ نوع‌ لطف‌ ‌است‌ ‌که‌ خداوند اعمال‌ صالحه‌ ‌را‌ بمنزله‌ نعمتي‌ ‌از‌ ‌عبد‌ قرار داده‌ و جزاء ‌آن‌ ‌را‌ شكر و منع‌ ‌از‌ جزاء ‌را‌ كفران‌ ‌يعني‌ ممنوع‌ ‌از‌ جزاء نميشوند.

وَ اللّه‌ُ عَلِيم‌ٌ بِالمُتَّقِين‌َ البته‌ اهل‌ تقوي‌ مورد نظر الهي‌ هستند ‌آنها‌ ‌را‌ ميداند و روز جزاء بمثوبات‌ ‌خود‌ ميرساند.

]

(آیه 115)- در این آیه که در حقیقت مکمل آیات قبل است، به عاقبت افراد صالح و با ایمان اشاره کرده و می‌فرماید: «و (این دسته از اهل کتاب) آنچه از اعمال نیک انجام می‌دهند هرگز کفران نخواهد شد» و پاداش شایسته همه آن را می‌بینند (وَ ما یَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ فَلَنْ یُکْفَرُوهُ).

یعنی: هر چند در گذشته مرتکب خلافهایی شده باشند اکنون که در روش خود تجدید نظر به عمل آورده‌اند و در صف متقین و پرهیزکاران قرار گرفته‌اند، نتیجه اعمال نیک خود را خواهند دید و هرگز از خدا، ناسپاسی نمی‌بینند! با این که خداوند به همه چیز آگاهی دارد در پایان آیه می‌فرماید: «خداوند از پرهیزکاران آگاه است» (وَ اللَّهُ عَلِیمٌ بِالْمُتَّقِینَ).

بنابراین اعمال نیک آنها، کم باشد یا زیاد، هرگز ضایع نمی‌شود.